Στον απόηχο της μεγάλης φωτιάς κύλησε ο τελευταίος μήνας αυτού του σκληρού καλοκαιριού. Ταξίδεψα δύο φορές στην Ρώμη, αρχαία και σύγχρονη, με τον «Αύγουστο» και τη «Χαμένη Αναγνώστρια» αντίστοιχα. «Αύγουστος» σημαίνει σεβαστός, είναι τιμητικός τίτλος που απένειμε η Σύγκλητος στον Οκταβιανό Καίσαρα, από τον οποίο πήρε το όνομα του κι ο μήνας.

 «Αύγουστος», John Williams, Μετάφραση: Μαρία Αγγελίδου, Εκδόσεις Gutenberg, 2018

Μπορεί να πέρασε μισός αιώνας μέχρι να γνωρίσουμε τον John Williams (Τέξας, 1922-1994), αλλά έχουμε την αιφνιδιαστική χαρά να διαβάζουμε το ένα του αριστούργημα μετά το άλλο. Μετά το «Στόουνερ», τη ζωή ενός μετρημένου και «αόρατου» καθηγητή Πανεπιστημίου, κάνει μια θεαματική μετάβαση και στον «Αύγουστο» πραγματεύεται τη ζωή του πρώτου των Ρωμαίων Αυτοκρατόρων. Στα πέντε χρόνια που μεσολάβησαν ανάμεσα στα δύο βιβλία ο Williams πραγματοποίησε έρευνα -βιβλιογραφική/επιτόπια- κι έγραψε πραγματικά ένα εξαιρετικά επιβλητικό ιστορικό μυθιστόρημα, το οποίο απέσπασε το Εθνικό Βραβείο Λογοτεχνίας των ΗΠΑ* (1973).

Την ιστορία του Καίσαρα Οκταβιανού Αύγουστου (63 π.Χ – 14 μ.Χ) τη γνωρίζουμε από το σχολείο. Είναι ο αγαπημένος ανιψιός, θετός γιος, του Ιούλιου Καίσαρα που μετά τη δολοφονία του, κληρονομεί σε ηλικία δεκαεννέα χρονών την τεράστια εξουσία της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Κατορθώνει να εγκαταστήσει μια νέα τάξη πραγμάτων, να χαρίσει στη Ρώμη μια πολυετή περίοδο ευημερίας και ειρήνης και στα τριάντα τρία του χρόνια να γίνει ο πιο ισχυρός άντρας της οικουμένης.

Αρχικά το μυθιστόρημα του Williams είναι εξαιρετικό ως προς την τεχνική του. Ο συγγραφέας επιλέγει να διηγηθεί τα γεγονότα με την επιστολογραφία. Η δράση προωθείται μέσα από γράμματα, φανταστικά απομνημονεύματα, σημειώσεις ημερολογίων, πρακτικά της Συγκλήτου κ.α. Με αυτόν τον τρόπο συνθέτει ένα πολυφωνικό μυθιστόρημα, όπου οι ήρωες είναι και οι αφηγητές, οι δράστες είναι και οι μάρτυρες και κάθε φωνή έχει διαφορετικό ύφος και διαφορετική οπτική.

Σημαντικά ιστορικά πρόσωπα, καθώς και πρόσωπα τα οποία παραβλέπουν οι επίσημες ιστορικές καταγραφές (αλλά ο συγγραφέας τους δίνει ξανά πνοή) μας συστήνονται από μόνα τους. Μιλάνε για τον εαυτό τους και τις πράξεις τους, ενώ παράλληλα περιγράφουν τις ενέργειες του ηγέτη και φωτίζουν πολλές πτυχές της προσωπικότητάς του. Πέρα από την εντυπωσιακή κι αριστοτεχνική εναλλαγή θεμάτων κι αφηγητών, o Williams προσεγγίζει τον Αύγουστο και την εποχή του περνώντας με ευρηματικότητα από τον δημόσιο βίο στον ιδιωτικό.

Οπότε, στο πρώτο μέρος του βιβλίου περιγράφονται τα ιστορικά και πολιτικά γεγονότα –ανατροπές, δολοπλοκίες, συνωμοσίες, μάχες- που συνέβαλλαν, ώστε να ανέλθει ο Οκτάβιος στην εξουσία. Μιλάνε οι εχθροί και οι φίλοι του. Ο Βρούτος, ο Μάρκος Αντώνιος, ο Κικέρωνας κ.α. διεκδικούν την εξουσία, επιθυμούν να βγάλουν από την μέση το παιδί -όπως τον αποκαλούν στα πρώτα γράμματα. Ο Μάρκος Αγρίππας, ο Μαικήνας, ο Οράτιος εκθειάζουν την αποφασιστικότητα, την ευελιξία του, δείχνουν πώς έλεγχε τις αδυναμίες του, πώς προέβλεπε τις περιστάσεις, πώς πήρε τη Ρώμη «φτιαγμένη από σαθρό πηλό και την άφησε μαρμάρινη».

Το δεύτερο μέρος επικεντρώνεται στην κοινωνία της Ρώμης, στον τρόπο ζωής και τον χαρακτήρα του Αυτοκράτορα. Μιλάνε τα συγγενικά και τα πιο κοντινά του πρόσωπα. Η γυναίκα του, η κόρη του Ιουλία, η Ιρτία, -μια από τις δούλες που τον ανέθρεψε- ο Οβίδιος κ.α. σκιαγραφούν τις αρετές και τις αδυναμίες του, τη λατρεία που ενέπνεε στους πολίτες, πόση «προσωπική ευτυχία θυσίασε για να επιβιώσει η χώρα του». Στις ημερολογιακές σημειώσεις της Ιουλίας, τον γνωρίζουμε κι ως στοργικό πατέρα που παρά την αδιαπραγμάτευτη αγάπη για την κόρη του, υποχρεώνεται να την εξορίσει για το καλό της πολιτείας σε ένα έρημο νησί, επειδή εκείνη είχε παραβεί τους νόμους περί μοιχείας που ο ίδιος είχε ψηφίσει.

Τέλος, στο τρίτο μέρος, ο λόγος δίνεται στον ίδιο τον Αύγουστο και την εκτενή επιστολή που στέλνει στον φίλο του, Νικόλαο τον Δαμασκηνό. Διαισθανόμενος το τέλος της ζωής του, συνοψίζει όσα ειπώθηκαν, αποκρίνεται σε όλες τις προηγούμενες φωνές και καταθέτει την προσωπική του αλήθεια. «Ήταν περισσότερο ένστικτο παρά γνώση αυτό που με βοήθησε να καταλάβω πώς, αν είναι η μοίρα κάποιου να αλλάξει τον κόσμο, υποχρέωση του είναι πρώτα να αλλάξει τον εαυτό του».

Ο Williams ζωντανεύει τα αγάλματα, περιγράφει εκπληκτικά τις μάχες -μοιάζουν να διεξάγονται μπροστά στα μάτια σου-, αποτυπώνει παραστατικά το μεγαλείο της Ρώμης. Κάνει τον ρωμαϊκό κόσμο να μη φαντάζει πλέον τόσο μακρινός, αλλά εξίσου οικείος με τον σύγχρονο. Χωρίς να σπαταλάει λέξη, σε καθηλώνει με την αφήγηση του, την εκθαμβωτική της απλότητα, τη νηφάλια δύναμή της, σαν να γίνεται σεισμική δόνηση.

Tα ιστορικά γεγονότα που εξιστορούνται αντιστοιχούν επί το πλείστον στην πραγματικότητα, ωστόσο ο Williams επινοεί εκείνες τις λεπτομέρειες, που τον βοηθάνε να εμβαθύνει στα γεγονότα και την ψυχοσύνθεση τόσο του πρωταγωνιστή όσο και των άλλων ηρώων. Οι σελίδες από το ημερολόγιο της Ιουλίας αναδεικνύουν με πόση δεινότητα αναπτύσσει και ψυχογραφεί τον γυναικείο χαρακτήρα.

Ο ιστορικός Αύγουστος πράγματι είχε την πεποίθηση ότι κλήθηκε από τη μοίρα να λυτρώσει τη Ρώμη· αυτό το όραμα υπηρέτησε και υλοποίησε στη ζωή του. Ο μυθιστορηματικός, με αυτογνωσία και σοφία, δείχνει τι κέρδισε και τι έχασε παραμένοντας πιστός στο όραμα του. Ο Williams περνάει από την Ιστορία στην προσωπική ιστορία της ζωής του κάθε ανθρώπου. Το μυθιστόρημα του πέρα από ιστορικό είναι βαθιά ανθρώπινο. Μέσα από τον πολύμορφο κόσμο των επιστολών αναδεικνύει την αντιφατικότητα της ανθρώπινης εμπειρίας και πραγματοποιεί μία θαυμάσια καταβύθιση στην ανθρώπινη ύπαρξη, τη συμπεριφορά, τις ευθύνες, τους φόβους, τις επιθυμίες, τις αβεβαιότητες της.

Ένα συναρπαστικό έργο που προτείνω με την καρδιά μου. Ο σπουδαίος Williams με αυτό το βιβλίο ανεβάζει το ιστορικό μυθιστόρημα πολλά σκαλοπάτια πιο ψηλά.

* Το βραβείο το πήρε εξ ημισείας με τη «Χίμαιρα»του John Barth. Αυτό είναι, όμως, μια άλλη ιστορία.

υ.γ. Δεν υπάρχει τείχος ικανό να προστατεύει την ανθρώπινη καρδιά από τις δικές τις αδυναμίες.

«Η χαμένη αναγνώστρια», Fabio Stassi, Μετάφραση: Δήμητρα Δότση, Εκδόσεις  Ίκαρος, 2018

Ελάτε να σας συστήσω με έναν πολύ ξεχωριστό λογοτεχνικό χαρακτήρα που θα μου μείνει στο μυαλό, τον Βίντσε. Ένας ονειροπόλος που μοιάζει πολύ με τον Ζεράρ Ντεπαρτιέ, ακούει γαλλική μουσική περασμένων δεκαετιών, περπατάει ατελείωτες ώρες στη Ρώμη κι έχει τη μανία να αναγάγει τα πάντα σε λογοτεχνία. Χάνει τη δουλειά του και προκειμένου να βιοποριστεί, γίνεται, πάνω σε μια κίνηση απελπισίας, βιβλιοθεραπευτής. Προτείνει στους ασθενείς του τα κατάλληλα βιβλία ώστε να επιλύσουν τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν. Παράλληλα, εξαφανίζεται μια γειτόνισσα του, η οποία είναι παθιασμένη αναγνώστρια, κι ο ήρωας αναλαμβάνει από μόνος του να εξιχνιάσει την υπόθεση μελετώντας τη λίστα των βιβλίων που εκείνη διάβαζε.

Ο Βίντσε και τα βιβλία είναι οι πρωταγωνιστές στο βραβευμένο νουάρ μυθιστόρημα του F. Stassi  (Ρώμη, 1962). Ο συγγραφέας, ο οποίος εργάζεται σε εκδοτικό οίκο και ταυτόχρονα σε πανεπιστημιακή βιβλιοθήκη της Ρώμης, μοιράζεται τις γνώσεις του και την αγάπη του για τη Λογοτεχνία. Με πρωτότυπο τρόπο παντρεύει τη Λογοτεχνία με το μυστήριο και πλάθει έναν ήρωα που κοιτάζει τον πραγματικό κόσμο μέσα από το πρίσμα του κόσμου των βιβλίων. Πιστεύει ότι τα βιβλία βοηθάνε, θεραπεύουν, διαμορφώνουν τον άνθρωπο, ότι μπορούν ακόμα και να αλλάξουν το πεπρωμένο του.

Κάθε βιβλιόφιλος αναγνωρίζει στον Βίντσε στοιχεία του εαυτού του. Σαν εκείνον, σημειώνω όσα με εντυπωσιάζουν σε ένα μυθιστόρημα, υπάρχουν φορές μέσα στη μέρα που μου έρχονται στο νου φράσεις από βιβλία, τυχαίνει να ονειρευτώ αυτό που διάβασα. Στον Βίντσε, ωστόσο, συμβαίνουν όλα αυτά -κι άλλα πολλά- στον μέγιστο βαθμό κι όπως αναφωνεί κι ο ίδιος «πάσχει από λογοτεχνίτιδα». Δεν ξέρει τι στ’ αλήθεια έχει ζήσει και τι απλά έχει διαβάσει.

Με πρωτοπρόσωπη αφήγηση, χιουμοριστική, ειρωνική, μελαγχολική, παρακολουθούμε τις συνεδρίες του ως βιβλιοθεραπευτή και τις έρευνες του ως αυτοσχέδιου ντετέκτιβ· καθώς και τις αμφιταλαντεύσεις, την ανεπάρκεια που νιώθει μπροστά στα προβλήματα και τη δυστυχία των ασθενών του, την προσπάθεια να κατανοήσει τον εαυτό του και τους γύρω του. Όλα αυτά μαζί με βιβλία, βιβλιοπωλεία, βιβλιοθήκες, αποσπάσματα από μυθιστορηματικές σκηνές κι ατάκες ηρώων.

Παρά το ότι γίνονται κάποιες αποκαλύψεις για τις οποίες ο συγγραφέας μάς έχει προετοιμάσει ελάχιστα, η «χαμένη αναγνώστρια» είναι ένα διασκεδαστικό και ατμοσφαιρικό βιβλίο. Με μουσική υπόκρουση τα γαλλικά τραγούδια, με χαρτογράφηση της Ρώμης, με πλήθος βιβλίων που «θεραπεύουν την κάθε περίπτωση» σε ένα ξεχωριστό παράρτημα στο τέλος. Και με τον Βίντσε να λέει: «Όποιος μιλάει με πάθος για ένα βιβλίο είναι πάντα ένας ερωτευμένος άνθρωπος».

υ.γ. Στην αρχή κάθε κεφαλαίου παρατίθενται στίχοι από το «la chanson des vieux amants» του Jacques Brel.