Διαισθανόμουν ότι το «Confiteor» θα με συναρπάσει και το κρατούσα για τη στιγμή που θα το χρειαζόμουν περισσότερο. Κι ήρθε η στιγμή του τον Δεκέμβρη, με το ταξίδι μου να ξεκινάει από τη Βαρκελώνη του 1950, να γίνεται ταξίδι στον Χρόνο, τη Μνήμη, την Ιστορία και να μη θέλω να επιστρέψω με τίποτα.
Από την πρώτη σελίδα, τo «Confiteor» σε γραπώνει και σε βάζει στον κόσμο του, επιβάλλει την ατμόσφαιρά του, σου μεταδίδει το φορτίο του. Αν και είναι η πρώτη μου γνωριμία με τον Καμπρέ (1947), τολμώ να πω ότι είναι ένας μεγάλος συγγραφέας και πραγματικά αξιοθαύμαστος. Μέσα από μία ιστορία ενηλικίωσης και αγάπης καταπιάνεται με την ανθρώπινη ύπαρξη, τη φύση του κακού, τη μνήμη, την εξιλέωση, συνθέτοντας ένα μεγαλειώδες πανόραμα της ευρωπαϊκής Ιστορίας από τον 14ο έως τον 20ο αιώνα. Με εντυπωσιακή πλοκή, συγκλονιστική αφήγηση, με πρωταγωνιστές ανθρώπους κι αντικείμενα, έγραψε ένα εκκωφαντικά αριστοτεχνικό μυθιστόρημα.
Κεντρικός ήρωας κι αφηγητής είναι ο Άντρια, καθηγητής πανεπιστημίου, συγγραφέας – μελετητής, γλωσσομαθής, ένας άνθρωπος που προσπαθεί να έχει πλήρη συνείδηση των πράξεών του, και στα εξήντα του μαθαίνει ότι πάσχει από Αλτσχάιμερ. Το «Confiteor» είναι το τεράστιο γράμμα προς τη μονάκριβή του Σάρα, διαποτισμένο από την αγωνία να προλάβει να διασώσει στο χαρτί την προσωπική του ιστορία, προτού τη σκεπάσει για πάντα η λήθη. Η ιστορία του, όμως, έχει επηρεαστεί/καθοριστεί από την ιστορία των αντικειμένων που σωρεύει ο συλλέκτης πατέρας του, από τα ανεπανόρθωτα σφάλματα της οικογένειας του και τα τραγικά επεισόδια της ευρωπαϊκής Ιστορίας.
Ο Άντρια μεγαλώνει φορτωμένος με ευθύνες κι ενοχές σε ένα σπίτι με κλειστές κουρτίνες, με τον δύσθυμο πατέρα του, την αδιάφορη μητέρα του, με αντικείμενα ανεκτίμητης αξίας που απαγορεύεται να αγγίξει. Όσο κι αν προσπαθεί, με το πέρασμα του χρόνου να αποδεσμευτεί από την εξουσία και τις απαιτήσεις των γονιών του, όσο κι αν οχυρώνεται στα βιβλία, την Τέχνη, τη φιλία, τον έρωτα, συντετριμμένος αποκαλύπτει τα σκοτεινά οικογενειακά μυστικά και βλέπει τα οχυρά του να πέφτουν το ένα μετά το άλλο. Τα γεγονότα εκκινούν από ένα σπάνιο βιολί του 18ου αιώνα, προτού το αποκτήσει με αδίστακτο τρόπο ο πατέρας του κι αφότου περάσει στην κατοχή του Άντρια. Παρακολουθούμε την διαδρομή του στον χρόνο, τη μετάβαση του από τον ένα κτήτορα στον άλλο, τις ιστορίες των ανθρώπων που συνδέθηκαν μαζί του.
Πηγαίνουμε από τον Μεσαίωνα και τον κατατρεγμένο από την Ιερά εξέταση μοναχό που φύτεψε τους σπόρους του σφένδαμου, στον ανιχνευτή ξύλου και τον οργανοποιό, στους γοητευμένους από τον εκπληκτικό του ήχο εύπορους συλλέκτες του, στη δικτατορία του Φράνκο και στα στρατόπεδα συγκέντρωσης του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου. Μαζί με το βιολί δεκάδες φωνές, από διαφορετικές οπτικές γωνίες διηγούνται την ιστορία τους -μυθιστορηματικοί χαρακτήρες, υπαρκτά ιστορικά πρόσωπα, πολλά αντικείμενα (το μενταγιόν, ο πίνακας που σχετίζεται με ένα χειρόγραφο, η καρό πετσέτα κ.α).
Ο Καμπρέ ξεδιπλώνει τα γεγονότα με εξαιρετική αίσθηση της δραματικής λεπτομέρειας, με αιφνιδιαστική άνεση, με προσεγμένη την παραμικρή λεπτομέρεια δομής/πλοκής, συνδυάζοντας πλήθος λογοτεχνικών ειδών και αφηγηματικών τεχνικών με μαεστρία. Οι ιστορίες διάσπαρτες εμπλέκονται μεταξύ τους, αναπτύσσονται κι ολοκληρώνονται αποσπασματικά, σε κάθε μία ακούγεται ο αντίλαλος των προηγούμενων. Η αφήγηση καταργεί την απόσταση ανάμεσα σε τόπους κι εποχές, γλιστράει αναπάντεχα κι ανεπαίσθητα από τον ένα χωρόχρονο στον άλλο (ακόμα και στην ίδια πρόταση!)
Στην αρχή, θεώρησα ότι σε πολλά σημεία η αφήγηση αντανακλά το γεγονός ότι ο Άντρια χάνει τη μνήμη του, γι’ αυτό περνάει από το πρώτο πρόσωπο στο τρίτο, ανακυκλώνει σκηνές, συρράπτει τις ιστορίες. Μετά, όμως ήταν ολοφάνερο ότι οι ιστορίες αλληλοδιεισδύουν, γιατί επαναλαμβάνεται η Ιστορία της ανθρωπότητας. Το Κακό διαιωνίζεται από αιώνα σε αιώνα, αλλάζει ονόματα, παραλλάσσονται οι τρόποι επιβολής του -κάθε φορά γίνονται πιο σκληροί κι απάνθρωποι (ανάλογα με τα μέσα κάθε εποχής) -και παραμένει εις το διηνεκές ανίκητο.
Το «Confiteor» που σημαίνει ομολογώ/εξομολογούμαι και παίρνει τον τίτλο του από την ομώνυμη προσευχή των καθολικών, δεν είναι το αυτοβιογραφικό γράμμα του Άντρια, αλλά, η ομολογία του. Ομολογεί τα λάθη του, τα λάθη των γονιών του, τα λάθη των ισχυρών -του πατέρα, της θρησκείας, της πολιτικής, του έθνους- που στο όνομα της αγάπης, του φιλεύσπλαχνου Θεού, της Μεγάλης ιδέας διαπράττουν ανά τους αιώνες αδιανόητα κι αποτρόπαια εγκλήματα εις βάρος των ανίσχυρων.
Η εξουσία βλέπει τον άνθρωπο σαν αντικείμενο, η απληστία κάνει τα αντικείμενα πιο σημαντικά από τους ανθρώπους, το παρελθόν κατευθύνει με τη σαρωτική του δύναμη το παρόν. Όλοι οι ήρωες θα προβούν εν γνώσει τους σε μία ανήθικη πράξη. Θα ακουστεί πολλές φορές: «Confiteor, mea culpa». Κάποιοι μετανιώνουν, ζητούν συγχώρεση. Κάποιοι παραδέχονται ότι η συγγνώμη στερείται νοήματος, όταν κάποιος πληγώνει, προδίδει, σκοτώνει. Κάποιοι προσπαθούν να επανορθώσουν, κάποιοι όμως, συνεχίζουν ατιμώρητοι να ενδίδουν στο Κακό και να καταστρέφουν των άλλων τις ζωές.
Παρά τον όγκο και την πολυδαίδαλη δομή του, η ανάγνωσή του ρέει με πολλή αγωνία και συγκίνηση. Σε παραπέμπει ευθέως στις πηγές του, συνομιλεί με μείζονα λογοτεχνικά έργα, με τη Μουσική, τον Κινηματογράφο, υμνεί την Τέχνη. Το διαβάζεις κι ακούς σονάτες, συμφωνίες, άριες, βλέπεις τους ήρωες να ζωντανεύουν μπροστά σου, όπως περιφέρεσαι στους αιώνες. O Καμπρέ αναδεικνύει τη μανία του ανθρώπου να καταστρέφει και το χάρισμα του να δημιουργεί, επισημαίνοντας μας ότι χωρίς, την καλοσύνη, την ανθρωπιά και τη δικαιοσύνη, η ομορφιά της Τέχνης, η πρόοδος της επιστήμης, η σοφία των βιβλίων, όχι μόνο δεν κάνουν τον κόσμο καλύτερο, αλλά στηρίζουν την κτηνωδία του.
Το «Confiteor» είναι ένας εξαίσιος στοχασμός για την ανθρώπινη φύση, τη ροπή της στο κακό, για τη συγχώρεση, την εξιλέωση, την αγάπη, την προδοσία, τη ματαιοδοξία. Διαβάζεται ως σπουδή για το πόσο η Ιστορία επηρεάζει τις ζωές μας, για τη σχέση των ανθρώπων με τα αντικείμενα, για τις αντιστάσεις που διαθέτει ο καθένας μας για να προλάβει το λάθος του. Είναι ένα αριστούργημα.
υ.γ. Stabat Mater
υ.γ.Jascha Heifetz
Μετάφραση: Ε. Σοφός
Εκδόσεις Πόλις, 2016