Το 2018 ήταν αναγνωστικά μία υπέροχη χρονιά! Απόλαυσα κι ευχαριστήθηκα όλα τα βιβλία που με συντρόφευσαν. Πάντοτε, όμως, κάποιες αναγνώσεις ξεχωρίζουν, με κάποιους ήρωες δένεσαι/ταυτίζεσαι περισσότερο, κάποιοι συγγραφείς σε συγκινούν ανέλπιστα.
Αγαπημένα είναι τα βιβλία που τη στιγμή που τα διαβάζεις εισέρχεσαι τόσο πολύ στον κόσμο τους και δεν έχεις καμία άλλη σκέψη, καμία έγνοια, σαν να εξαϋλώνεσαι, να γίνεσαι χάρτινος κι εσύ. Είναι τα βιβλία που δεν έχουν τέλος, γιατί μπορεί να ολοκληρώνεις την ανάγνωση, αλλά μένουνε μαζί σου, σε ακολουθούν και επιστρέφεις σε αυτά ξανά και ξανά. Τα αγαπημένα βιβλία δεν είναι τυπωμένο χαρτί, αλλά η αντήχησή τους μέσα μας.
- «Δόκτωρ Γκλας», Γιαλμάρ Σέντερμπεργκ
Ένα βιβλίο εκατό χρονών, που όχι μόνο δεν του φαίνεται η ηλικία του, αλλά «θα μπορούσε να έχει γραφτεί αύριο». Ο Σέντερμπεργκ (1869 – 1945) συνέθεσε ένα συγκλονιστικό νουάρ μυθιστόρημα, εντυπωσιακά πρωτοποριακό ως προς τη γλώσσα και την τεχνική, τρομακτικά επίκαιρο ως προς τα θέματα που πραγματεύεται και τα ερωτήματα που θέτει. Το βιβλίο είναι το ημερολόγιο του γιατρού Γκλας, στο οποίο καταγράφει τα γεγονότα της καθημερινότητας του, τις αναμνήσεις, τα όνειρα, τις βαθύτερες επιθυμίες του, τις ακραίες αντιλήψεις του για τη ζωή, την ηθική, την ανθρώπινη φύση.
Εργάζεται στην Στοκχόλμη, ζει απομονωμένος από τον κοινωνικό του περίγυρο, πορεύεται έγκλειστος στον κόσμο του, όπου κυριαρχεί η πλήξη για το παρόν του και η έντονη επιθυμία να δράσει, να κάνει «μία πραγματική πράξη». Τότε, εμφανίζεται η νέα κι όμορφη γυναίκα του ηλικιωμένου, και αποκρουστικού για τον Γκλας, ιερέα Γκρεγκόριους. Του εκμυστηρεύεται την απέχθειά της για τον άντρα της και ζητάει τη βοήθεια του για να αποδεσμευτεί από τα «συζυγικά της καθήκοντα». Ο Δόκτωρ Γκλας δέχεται, όμως, η χάρη που του ζητήθηκε, μετατρέπεται σε μία ανελέητη εσωτερική πάλη με τον ίδιο του τον εαυτό, τις αντιφατικές φωνές που εδρεύουν μέσα του και το «πώς είναι να έχεις κάνει κάτι κακό και να το μετανιώσεις;».
Η αφήγηση είναι καθηλωτική, οι σκέψεις και τα συμβάντα αποτυπώνονται με ένταση και δριμύτητα. Ενώ, στην αρχή ένιωθα ότι ο ήρωας συμπεριφέρεται ματαιόδοξα και περιφρονητικά, πολύ γρήγορα ταυτίστηκα μαζί του, ενστερνίστηκα τις ακραίες του πεποιθήσεις, φορτώθηκα την απόγνωση και την απελπισία του. Ο Σέντεμπεργκ πάει πέρα από την ιστορία του πρωταγωνιστή του και συνθέτει με διαύγεια κι επιδεξιότητα ένα άρτιο και διεισδυτικό υπαρξιακό δράμα. Κι όπως το Γκλας σημαίνει γυαλί, το μυθιστόρημα του μιλάει για τον διαφανή κι εύθραυστο εσωτερικό κόσμο της ανθρώπινης ύπαρξης. (Μετάφραση: Α. Νάτση, Εκδόσεις Printa, 2017)
υ.γ. Αυτή η μουσική στριφογύριζε στο μυαλό μου κατά τη διάρκεια της ανάγνωσης.
- «Η συνείδηση του Ζήνωνα», Italo Svevo
«Η ζωή δεν είναι ούτε ωραία ούτε άσχημη, είναι πρωτότυπη» μονολογεί ο Ζήνων Κοζίνι στο αριστουργηματικό έργο του Italo Svevo για το οποίο έχω μιλήσει.
- «Ο καλός στρατιώτης: Μία ιστορία πάθους», Ford Madox Ford
Σταματούσα την ανάγνωση και συνέχιζα να ακούω τον αφηγητή να μου μιλάει! Εκείνος σαρωτικός κι αδιατάρακτος εξακολουθούσε, με το βιβλίο κλειστό, να εξιστορεί, να παραπλανεί, να εξηγεί, να αναιρεί. Ήταν εκπληκτικό, -αν και για λίγο πίστεψα ότι πάει το ‘χασα το μυαλό μου. Πρόκειται, όμως για μία εθιστική, παραληρηματική, ιλιγγιώδη αφήγηση που εμπλέκει τον αναγνώστη και τον καλεί να συναρμολογήσει τα διάσπαρτα κομμάτια της. Ένα ακόμα αριστούργημα του προηγούμενου αιώνα (1915) που θεωρήθηκε κορυφαία στιγμή του μοντερνισμού στη λογοτεχνία.
Ο Φορντ (1873 – 1939) εκκινεί από μία απλή ιστορία και με έναν ευφυή, αφελή κι αναξιόπιστο αφηγητή, αποτυπώνει με εξαιρετικό τρόπο την εποχή κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Πρωταγωνιστές είναι δύο παντρεμένα ζευγάρια «της καλής κοινωνίας» -Αμερικάνοι και Άγγλοι, αντίστοιχα- που επί εννέα χρόνια κάνουν μαζί διακοπές σε ένα θέρετρο της Γερμανίας και συνδέονται φιλικά. Ο Αμερικάνος Τζον Ντάουελ διηγείται, με συνεχείς παρεκβάσεις, αποκαλύψεις κι άλματα στον χρόνο, τα γεγονότα που ανέτρεψαν τη φαινομενική ισορροπία και διέλυσαν τις ζωές όλων μία για πάντα.
Όπως καταρρέει ο κόσμος γύρω τους και όλα είναι ρευστά κι αβέβαια, έτσι πέφτουν οι μάσκες των πρωταγωνιστών και τίποτα δεν είναι όπως φαινόταν. «Α, όλα είναι στο σκοτάδι», αναφωνεί ο ήρωας κι ο αναγνώστης κρατάει τον μίτο στον αφηγηματικό λαβύρινθο αυτού του συναρπαστικού μυθιστορήματος. (Μετάφραση: Γ. Ι. Μπαμπασάκης, Εκδόσεις Gutenberg, 2017)
υ.γ. «η συντροφιά μας ήταν σαν ένα μενουέτο»
- «Αύγουστος», John Williams
Μόλις ακούω το όνομα αυτού του συγγραφέα με κατακλύζει βαθειά λύπη για το ότι αναγνωρίστηκε μετά τον θάνατο του και μεγάλη χαρά που δεν χάθηκε το έργο του και τον γνωρίσαμε έστω και μισό αιώνα μετά. Με τα αριστουργήματα του «Στόουνερ» και «Αύγουστος» (έχω υφάνει το εγκώμιο του) μας αποδεικνύει πόσο σπουδαίος συγγραφέας είναι και πόσο σοφός άνθρωπος υπήρξε.
- «Άπαντα», Μάριος Χάκκας
Από τα μαθητικά μου χρόνια με συγκινεί ο Μάριος Χάκκας (1935-1972), αυτός ο αυθεντικός λογοτέχνης, ο τυραννισμένος, ακέραιος κι αξιοπρεπής άνθρωπος. Έχω διαβάσει όλα τα βιβλία του, ξεκινώντας από το τελευταίο του, αλλά καιρό επιθυμούσα να επιστρέψω στο σύμπαν του και να διαβάσω τα «Άπαντά» του. Σε αυτόν τον τόμο, περιλαμβάνονται όλες οι διηγηματικές του συλλογές, τρία θεατρικά μονόπρακτα, η μοναδική ποιητική του συλλογή, καθώς και κάποια κείμενά του δημοσιευμένα στο περιοδικό Αντί.
Παρακολουθούμε την εξέλιξη της συγγραφικής του διαδρομής, μέσα από τα λυρικά, εξομολογητικά και βιωματικά του διηγήματα, το πέρασμα του από το ρεαλισμό στο υπερρεαλισμό, από την τριτοπρόσωπη αφήγηση στο συγκλονιστικό πρώτο πρόσωπο, από την προφορική αφήγηση σε έναν συνθετότερο τρόπο γραφής. Στο «Κοινόβιο» αποτυπώνεται σε κάθε του λέξη η αγωνία του να προλάβει να γράψει, να παρατείνει τον χρόνο ζωής του μιας και πλησιάζει ο επικείμενος θάνατος του.
Τα διηγήματα του είναι σαν φωτογραφίες που πάγωσαν τον χρόνο, αν και αυτοβιογραφικά αποκαλύπτουν την ελληνική πραγματικότητα της εποχής του –αλλά και του σήμερα- με ειρωνεία, μαύρο χιούμορ οξυδέρκεια και πολλή αγάπη για τη ζωή και τον άνθρωπο. Τα «Άπαντα» είναι μία ξεχωριστή αναγνωστική εμπειρία, η παρακαταθήκη που μας άφησε ο σπουδαίος Μάριος Χάκκας. (Εκδόσεις Κέδρος, 2008)
υ.γ. Ο Μάριος Χάκκας τραγουδάει το ποίημα του «Ρίμες» από τη συλλογή Όμορφο καλοκαίρι.
- «Υπό το φως των όσων γνωρίζουμε», Zia Haider Rahman
Πραγματικά αναρωτιέμαι τι θα γράψει στη συνέχεια ο Ράχμαν, όταν στο πρώτο του μυθιστόρημα έχει μιλήσει με συναρπαστικό και περίτεχνο τρόπο σχεδόν για τα πάντα. Αναρωτιέμαι και περιμένω.
- «Λήθη και Λίνκολν», George Saunders
Τον Φεβρουάριο του 1862, ενώ μαίνεται ο Αμερικάνικος Εμφύλιος, πεθαίνει ο γιος του προέδρου Λίνκολν και σύμφωνα με ιστορικές μαρτυρίες ο πατέρας του επισκέπτεται τη νύχτα την μαρμάρινη κρύπτη του παιδιού του στο νεκροταφείο. Εκεί, όμως, «Κοιτάξτε! Υπάρχουν δεκάδες στοιβαγμένες φωνές. Κι ήρθε η ώρα να μιλήσουν». Οι φωνές βρίσκονται στο Μπάρντο -«Lincoln in Bardo» ο πρωτότυπος τίτλος-, το οποίο, κατά τη βουδιστική διδασκαλία, είναι ο προθάλαμος όπου πάνε οι ψυχές των νεκρών πριν περάσουν στην αιωνιότητα ή ξαναγεννηθούν.
Το παιδί όμως δεν πρέπει να παγιδευτεί στο Μπάρντο και οι τρεις κύριοι αφηγητές προσπαθούν να το βοηθήσουν να απελευθερωθεί. Οι νεκροί μιλάνε και δρουν σαν ζωντανοί, δεν αποδέχονται την κατάστασή τους, θυμούνται την πρότερη ζωή τους, πιστεύουν ότι θα επιστρέψουν και θα διορθώσουν τα λάθη τους, θα ολοκληρώσουν ότι έχουν αφήσει ημιτελές. Μονόλογοι και βιβλιογραφικές αναφορές –αληθινές ή φανταστικές- ξεδιπλώνουν την ιστορία σε αυτό το μεγαλοφυές βιβλίο του Σόντερς. Η δυσπιστία που έδειξα στην αρχή αντικαταστάθηκε στο διπλάσιο από θαυμασμό κι ενθουσιασμό για τον ίδιο και το έργο του.
Παρά κάποιες υπερβολές, είναι καλοδουλεμένο, μοναδικό στο είδος του, σπαραχτικά συγκινητικό βιβλίο. Ο Σόντερς πραγματεύεται με χιούμορ, γενναιοδωρία και τρυφερότητα την απώλεια, την οικογένεια, το αβάσταχτο συναίσθημα να αποδεχτούμε το θάνατο ενός αγαπημένου μας προσώπου, τον πόλεμο, την πίκρα της ζωής, την ατυχία. Παρόλο που σου σφίγγει την καρδιά, μιλάει για όλα τα ανθρώπινα κι εντέλει εξυμνεί τη ζωή που είναι ό,τι καλύτερο έχουμε. (Μετάφραση: Γ. Ι. Μπαμπασάκης, Εκδόσεις Ίκαρος, 2017)
υ.γ. Exit music
- «Τζάκομο Τζόις», James Joyce
‘Ένα σημαντικό έργο του Ιρλανδού συγγραφέα μαζί με την διαφωτιστική ερμηνευτική προσέγγιση του συγγραφέα και μελετητή του Ά. Μαραγκόπουλου. Ένα βιβλίο μαθητείας που μας δίνει την ευκαιρία να μυηθούμε και να απολαύσουμε την τζοϊσική τέχνη.
- «Κουτσό», Julio Cortazar
«Το σήμερα με παθιάζει, αλλά πάντα υπό το πρίσμα του χθες, κι έτσι, στην ηλικία μου, το παρελθόν γίνεται παρόν, και το παρόν είναι ένα παράξενο και συγκεχυμένο μέλλον…», συνεχίζεται εδώ.
- «Confiteor», Jaume Cabré
Είναι ένα σπουδαίο ιστορικό και λογοτεχνικό έργο, μια σπουδή για τη φύση και την καταγωγή του Κακού, μια συγκλονιστική αφήγηση.
- «Τα ποιήματα, 1970-2010», Γιάννης Κοντός
«Μ’ αυτά τα ποιήματα έζησα, επικοινώνησα, είπα κι εγώ το λόγο μου. Γνώρισα ανθρώπους, βάδισα μαζί τους. Με λίγα λόγια, είναι η περιουσία μου, το στάρι, το ψωμί μου. Το έχει μου», λέει ο ίδιος ο ποιητής για το έργο του. Η ιδιαίτερη φωνή του Γιάννη Κοντού άφησε το αποτύπωμα της στη χρονιά που πέρασε. Πρόκειται για έναν από τους πιο χαρισματικούς και σημαντικούς ποιητές μας και σε αυτή την προσεγμένη έκδοση εμπεριέχεται το σύνολο των ποιητικών συλλογών του.
Επειδή, θέλω πολύ να μιλήσω περισσότερο για αυτόν τον ξεχωριστό ποιητή, προς το παρόν καταθέτω ένα από τα αγαπημένα μου ποιήματά του και θα επανέλθω: «Αγρίμι που είναι ο καιρός/ Τον βάζουμε σε κλουβί και τον εξημερώνουμε /Μετά μέσα στο σπίτι: τρέχει, παίζει και κοιμάται / Ξαφνικά, μια μέρα, θυμάται την ελεύθερη ζωή του και μας τρώει». (Εκδόσεις Τόπος, 2015)
υ.γ. «Τι φθορά κι αυτή η αιωνιότητα»
Αντίο, λοιπόν στο 2018, τα βιβλία και τους ήρωες του!
Η λογοτεχνία είναι για την πραγματικότητα, ο στίχος του Δ. Σολωμού:
«Το χάσμα π’ άνοιξε ο σεισμός, ευθύς εγιόμησ’ άνθη».