«Στο χείλος της αβύσσου: η πλήρης έκδοση του Φάμπιαν» του Έριχ Κέστνερ

Ήθελα καιρό τώρα να γνωρίσω τον Γιάκομπ Φάμπιαν και την εκδοτική του περιπέτεια και να που έφτασε η στιγμή να τον συστήσω και σε σας. Είναι τριάντα δύο χρονών, διδάκτωρ φιλολογίας -προσωρινά διαφημιστής, μετέπειτα άνεργος-, ευφυής και ετοιμόλογος, μα προπαντός ένας πολύ καλός άνθρωπος. Θέλει να καθαρογράφει τη ζωή του, νοιάζεται ειλικρινά για τον άλλο, προσπαθεί έντιμα να επιβιώσει. Όμως, τίποτα από αυτά δεν μετράει στο ετοιμόρροπο Βερολίνο του Μεσοπολέμου. Το «Στο χείλος της αβύσσου» είναι η συνταρακτική ιστορία του Φάμπιαν, ο οποίος, φωνή βοώντος εν τη ερήμω, πασχίζει να παραμείνει ακέραιος και ηθικός σε μία κοινωνία που αλλάζει ραγδαία προς το χειρότερο και αρνείται πεισματικά να το παραδεχτεί.

Μέσω του ήρωα του, ο Κέστνερ (1899-1974) εκφράζει τη δικιά του διαμαρτυρία για την εξαθλίωση της κοινωνίας και προειδοποιεί με εμφανή αγωνία τους συγκαιρινούς του για την πτώση της χώρας και κατ’ επέκταση της Ευρώπης «σε μία άβυσσο που χάσκει κι έχει χώρο για όλους». Γι’ αυτό και στην πρώτη έκδοση του βιβλίου το ΄31, απορρίφθηκε ο τίτλος από τον έκδοτη, αφαιρέθηκαν αποσπάσματα, φράσεις, σκηνές, καθώς και ζητήθηκε από τον συγγραφέα να προβεί σε σημαντικές τροποποιήσεις. Με τον τίτλο «Φάμπιαν: η ιστορία ενός ηθικολόγου» σημειώνει τεράστια εμπορική επιτυχία, ωστόσο, ακόμα και λογοκριμένο ενοχλεί, θεωρείται προκλητικό και με την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία -δύο χρόνια μετά- θα απαγορευτεί η κυκλοφορία του και θα ριχτεί στην πυρά.

Κατανοούμε πολύ καλά τον αντίκτυπο που είχε και πόσο προφητικό υπήρξε για την εποχή του, διαβάζοντας την παρούσα «πλήρη έκδοση του Φάμπιαν», στην οποία παρατίθεται αυτούσια η αρχική εκδοχή του μυθιστορήματος. Ο Κέστνερ κατορθώνει με απλή, λακωνική αφήγηση διανθισμένη με μία αύρα σάτιρας και παρωδίας να αποτυπώσει αριστοτεχνικά το χάος και την αποσύνθεση που επικρατεί στο Βερολίνο του ’30 -’31. Αλλά, δεν περιγράφει  την πραγματικότητα, «την αντικρίζει μέσα από ένα παραμορφωτικό καθρέφτη», σατιρίζει, υπερβάλλει,προκειμένου να κεντρίσει τις συνειδήσεις και να κινητοποιήσει τους αναγνώστες του να δράσουν. Διαφαίνεται, εξαρχής, η σαρκαστική διάθεση του συγγραφέα από τους τρεις τίτλους που δίνει στο κάθε κεφάλαιο. Πρόκειται για μικρές φράσεις -περιλήψεις των γεγονότων, συμπεράσματα, ή ηθικά διδάγματα- που μας προετοιμάζουν για όσα έπονται.

Ακολουθούμε τον Φάμπιαν στις ανεξάντλητες περιπλανήσεις του στην πόλη -στις πλατείες, τα καφέ, τα καμπαρέ, τα πορνεία-, βλέπουμε με τα μάτια του την παρακμή, την ασχήμια και τη βαρβαρότητα, αφουγκραζόμαστε μαζί με εκείνον το επερχόμενο όλεθρο. Η κοινωνία πλήγεται από την ανεργία, την ανέχεια, τη βία, την πολιτική απαξίωση, οι άνθρωποι παραμένουν αμήχανοι, άπραγοι, όμοιοι με μαριονέτες που κινούν τα νήματα τους η απάτη, η ασέλγεια, η χυδαιότητα, η ηττοπάθεια. Νιώθουμε σαν να βρισκόμαστε σε ένα «φρενοκομείο», στη δίνη μίας ανεξέλεγκτης απορρύθμισης και παραφροσύνης, με τον Κέστνερ να δημιουργεί εντυπωσιακές σκηνές γεμάτες σκοτεινές λεπτομέρειες και μαύρο χιούμορ. Χαραμάδες φωτός στην αφήγηση είναι οι στιγμές με τη μητέρα του (με έκαναν να βουρκώνω) και τον φίλο του, τον Λαμπούντεν. Όπως κι έχουν πολύ ενδιαφέρον οι διάλογοι τους κι οι μεταξύ τους αντιπαραθέσεις σχετικά με την ατομική ευθύνη και την κοινωνική ανατροπή.

Ο Κέστνερ πλάθει με μαεστρία έναν συγκινητικό χαρακτήρα που δεν πρόκειται να ξεχάσουμε, έναν ξεχωριστό ήρωα που παρά τις ατυχίες και την απελπισία του παραμένει βράχος ηθικής. Όμως, ο Φάμπιαν δεν έχει από πού να στηριχτεί και τι να υπερασπίσει, είναι ο «εξπέρ της ματαιότητας», ελπίζει μόνο ότι δια θαύματος θα βελτιωθούν οι άνθρωποι και θα νικήσει η αξιοπρέπεια. Γι ‘αυτό βρίσκεται σε μία συνεχή πάλη με τον εαυτό του, μετανιώνει κι αναθεωρεί διαρκώς, ούτε στον ύπνο του ησυχάζει. Ώσπου, έρχεται η στιγμή που πλέον δεν τον αγγίζει τίποτα και πρέπει να αποδεχτεί ότι δεν είναι πρωταγωνιστής μα «θεατής στο θέατρο του κόσμου».

Πρόκειται για ένα πολύ δυνατό βιβλίο, «ζωντανό», σπαραχτικό, βαθειά συναισθηματικό, που σε αφήνει άφωνο, θλιμμένο και προβληματισμένο. Ο Κέστνερ φρόντισε την παραμικρή λεπτομέρεια γλώσσας και ύφους σε μία μεστή και συμπυκνωμένη αφήγηση, χωρίς να σπαταλάει ούτε μία λέξη. Παρόλο που πρόθεσή του είναι με αυτό το έργο να αφυπνίσει τους σύγχρονούς του, δεν προσφέρει έτοιμες λύσεις κι απαντήσεις. Εμβαθύνουμε περισσότερο στον τρόπο σκέψης του και στο πλαίσιο δημιουργίας του μυθιστορήματος χάρη στο εξαιρετικό παράρτημα στο τέλος -με σημειώσεις της (έξοχης) μετάφρασης, προλόγους κι επιλόγους του συγγραφέα (από κάθε διαφορετική έκδοση του βιβλίου)- κι ένα αναλυτικό και κατατοπιστικό επίμετρο.

Φαίνεται πολύ έντονα ότι το βιβλίο είναι γραμμένο «εν βρασμώ» και σου παγώνει το αίμα το πόσο τρομαχτικά επίκαιρο είναι. Σκέφτεσαι ότι ο Κέστνερ, όταν το έγραφε, δεν ήξερε ότι θα λογοκριθεί, ότι θα γίνει μπεστ σέλερ, ότι θα το δει με τα ίδια του τα μάτια να γίνεται παρανάλωμα πυρός. Ούτε γνώριζε ότι θα το διαβάζουμε εμείς ογδόντα και κάτι χρόνια μετά, αποκαρδιωμένοι και συντετριμμένοι, που η ανθρωπότητα συνεχίζει να «περπατάει με γαϊδουρινό πείσμα προς τα πίσω». Ο Κέστνερ προτείνει μια θαυμάσια ανάγνωση των ηθών, των ανθρώπινων σχέσεων, της κοινωνίας του Βερολίνου, πριν κατακρημνιστεί «στο χείλος της αβύσσου».

Μετάφραση: Α. Σαλτάμπαση, Εκδόσεις Πόλις, 2018

υ.γ. Willkommen

 

(Visited 2,853 times, 1 visits today)

Leave A Comment

Your email address will not be published.