Είχα τη μικρή μου μωράκι, μηνών στην αγκαλιά, όταν συνάντησα τα «Βεγγαλικά» στη Δανειστική Βιβλιοθήκη. Ενθουσιάστηκα τόσο πολύ και με την έγνοια μήπως εξαντληθεί και δεν το βρίσκω, όταν μεγαλώσει (μου συμβαίνουν κάτι τέτοια), το απέκτησα πολύ γρήγορα. Επτά χρόνια μετά, τα «Βεγγαλικά» είναι ένας από τους πολυδιαβασμένους και πολυαγαπημένους θησαυρούς μας, και, κυρίως το βιβλίο που μας έβαλε στα μονοπάτια της ποιητικής δημιουργίας. Ανήκει στη σειρά «ΑΝ ΔΙΑΒΑΖΑ … ποιητές της γενιάς του ΄30», στην οποία ο Α. Κυριτσόπουλος εμπνέεται παραμύθια από το έργο σπουδαίων ποιητών –Σεφέρη, Σαραντάρη, Ρίτσου-και τα εικονογραφεί,με τον δικό του ξεχωριστό τρόπο.

Η αλήθεια είναι ότι μας έχει στοιχειώσει από τα μαθητικά μας χρόνια το βαρύγδουπο «τι θέλει να πει ο ποιητής» και τρομάζουμε μόνο με το άκουσμα της λέξης «ποίηση», πόσο μάλλον, όταν πρόκειται για υπερρεαλισμό και για τον Ν. Εγγονόπουλο. Πραγματικά, όμως ο Κυριτσόπουλος, συλλέγοντας στιγμές από το έργο του σημαντικού ποιητή, συνθέτει ένα ιδιαίτερα ελκυστικό παραμύθι, φιλικό και προσιτό για τα παιδιά. Σαν υπενθύμιση ότι η ποίηση είναι τρόπος έκφρασης χωρίς περιορισμούς και κανόνες, παιχνίδι λέξεων και εικόνων, έκρηξη της φαντασίας.

Τα «Βεγγαλικά» είναι η ιστορία του ποιητή που του άρεσε να παρατηρεί τον στολισμένο με πεφταστέρια και κομήτες νυχτερινό ουρανό. Ονειρεύεται να φτιάξει κι ο ίδιος αστέρια να τα στέλνει ψηλά, έτσι γίνεται μάστορας βεγγαλικών. Μαζεύει τα «εύφλεκτα» υλικά του -λάμψεις από παραμύθια, καύτρες ηφαιστείων, κομμάτια φεγγαριού – και πειραματίζεται στο εργαστήριό του. Γνωρίζει ότι το παραμικρό λάθος μπορεί να στείλει και τον ίδιο στον ουρανό. Έχει, όμως, την αγαπημένη του που τον προσέχει, τον αγαπάει και προσεύχεται για εκείνον. Με τον καιρό και την τέχνη του, τα βεγγαλικά του γίνονται ολοένα και πιο όμορφα. Αρχίζουν να σχηματίζουν γράμματα, τα γράμματα σχηματίζουν ποιήματα, «ποιήματα λαμπερά», στολίδια του ουρανού.

Σε κάθε σελίδα εκρήγνυνται τα χρώματα και οι λέξεις! Η λιτή, συμβολική αφήγηση και ο συνδυασμός διάφορων τεχνικών ζωγραφικής/κολλάζ δίνουν την εντύπωση ότι το βιβλίο σκάει σαν πυροτέχνημα. Στην εικονογράφηση δεσπόζουν ο νυχτερινός ουρανός, η «μυριόχρωμη βροχή» βεγγαλικών, το εκτυφλωτικό φως της μέρας, ο ολάνθιστος κήπος της αγάπης. Ο Κυριτσόπουλος απεικονίζει μοναδικά την αίσθηση του Εγγονόπουλου ότι «οι λέξεις είναι στοιχεία που τα ξομπλιάζει (=στολίζει με κεντητά σχέδια) και τα βάζει χρωματιστά το ένα πλάι στον άλλο». Όπως, και μας προσκαλεί να δούμε τον κόσμο με το βλέμμα του ποιητή, να τον συνοδέψουμε στην περιπλάνηση του από το άυλο της έμπνευσης στο απτό της καλλιτεχνικής δημιουργίας.

Τα παιδιά γοητεύονται με την ατμόσφαιρα του παραμυθιού. Κι ενώ οι αναγνώσεις γίνονται εν μέσω επιφωνημάτων θαυμασμού και χαράς, στο τέλος πάντα ακολουθεί εκείνη η βαθιά σιωπή του παραξενέματος και -ίσως- της συγκίνησης.

Δραστηριότητες

Τα «Βεγγαλικά», όπως κάθε διαχρονικό παραμύθι, είναι πηγή γνώσεων και μια καλή αφορμή να κουβεντιάσουμε για τα θέματα που πραγματεύεται. Μπορούμε με απλό και κατανοητό τρόπο να διηγηθούμε στα παιδιά την ιστορία του Κινέζου που  ανακάλυψε κατά λάθος τα βεγγαλικά, να μιλήσουμε για τα υλικά κατασκευής τους, την επικινδυνότητά τους. Και παρόλο που είναι πλέον πολύ συχνό το θέαμα των πυροτεχνημάτων, θα το διασκεδάσουν, αν ανάψουμε μαζί τους μια φορά -παιδικά κι ασφαλή βεγγαλικά- να τα παρατηρήσουν από κοντά. (Τότε ήταν που άδραξα την ευκαιρία για φωτογράφηση, και στερέωσα ένα σε φελιζόλ πίσω από το βιβλίο.)

Μπορούμε, επίσης, να ζωγραφίσουμε βεγγαλικά με διάφορους τρόπους. Ξεχωρίζει στις προτιμήσεις μας η ζωγραφική με κηρομπογιές/λαδοπαστέλ. Γεμίζουμε το χαρτί με πολύχρωμες γραμμές -διαγώνιες, κάθετες- και τις καλύπτουμε με μαύρη κηρομπογιά. Ύστερα, ζωγραφίζουμε με ένα μυτερό αντικείμενο – ανάλογα με την ηλικία τους επιλέγουμε το κατάλληλο – ξύνοντας τη μαύρη επιφάνεια (όπως στην τρίτη φωτογραφία).

Παιχνίδια με την ποίηση

Η γνωριμία των παιδιών με την ποίηση δεν συνεπάγεται ότι ως ενήλικοι θα την αγαπήσουν ή ότι θα γράφουν ποιήματα. Με το να τα παροτρύνουμε να δημιουργήσουν τα ίδια ποίηση, τους δίνουμε την ευκαιρία να εξερευνήσουν τις δυνατότητες της γλώσσας, του ήχου, του ρυθμού, των εικόνων της. Βιβλία, όπως τα «Βεγγαλικά» τα ενθαρρύνουν να παίξουν με τις λέξεις, να τις οικειοποιηθούν, να αφεθούν στη μαγεία τους, να εμπιστευτούν τη φαντασία και τις ικανότητες τους. Μέσα από τα ποιητικά παιχνίδια, τα παιδιά με τον καιρό συλλαμβάνουν τις πολλές πλευρές της γλώσσας και τον τρόπο να εκφράζουν τις σκέψεις, τις συγκινήσεις και τις εκστατικές τους στιγμές.

Αστεία ποιήματα

Τα παιδιά μέσα από τα τραγούδια και τα έμμετρα παραμύθια είναι από πολύ νωρίς εξοικειωμένα με την ομοιοκαταληξία. Οπότε, τους είναι πολύ εύκολο να σκαρφιστούν αστεία στιχάκια, αρκεί να τους δώσουμε ένα απλό παράδειγμα. Μια παραλλαγή είναι να αρχίζει ο ένας μία ιστορία με δίστιχα και να τη συνεχίζει ο επόμενος. Προετοιμαστείτε να γελάσετε πολύ με όσα θα ακούσετε! Τα μικρά τα χαίρονται πολύ αυτά τα παιχνίδια, τα ζητάνε και τα έχουμε καθιερώσει στις μακρινές διαδρομές με το αυτοκίνητο.

«Είμαι … που…»

Φανταζόμαστε ότι είμαστε κάτι άλλο από αυτό που είμαστε, το λέμε δυνατά τη στιγμή που το μιμούμαστε. Μπορεί να είμαστε κάτι πολύ μικρό –σποράκι, μυρμήγκι, πέταλο, σταγόνα-, κάτι γιγαντιαίο, κάτι όμορφο, διάφορες κατηγορίες. Για παράδειγμα: «Είμαι ο βρεγμένος δρόμος που γέμισε νερόλακκους». Είναι ένα πολύ ξεσηκωτικό παιχνίδι και θα εκπλαγείτε με την παρατηρητικότητά, τη φαντασία, τις ποιητικές και μεταφορικές εικόνες που δημιουργούν.

(Στα παραπάνω παιχνίδια συμμετέχουν εξίσου και τα δύο μου μικρά (3+, 7+), αυτά που ακολουθούν απευθύνονται σε παιδιά από έξι χρονών.)

Κινέζικο πορτρέτο

Βάζουμε στο μυαλό μας ένα πρόσωπο από το κοντινό μας περιβάλλον και οι άλλοι προσπαθούν να καταλάβουν ποιο είναι, κάνοντας υποθετικές ερωτήσεις: Αν ήταν χρώμα, ποιο χρώμα θα ήταν, αν ήταν στοιχείο της φύσης, εποχή, πράγμα, μεταφορικό μέσο κ.ο.κ. Είναι ένα υπέροχο παιχνίδι και πολύ αποκαλυπτικό για τον τρόπο με τον όποιο τα παιδιά βλέπουν τους άλλους και τον εαυτό τους.

Μαντεύω τη συνέχεια

Θα χρειαστεί, πρώτα, να ανατρέξουμε σε βιβλία ποίησης ή στο internet για να βρούμε κάποια απλά και κατανοητά ποιήματα ή/και τραγούδια. Ποιήματα για παιδιά έχουν γράψει αρκετοί ποιητές – Γ. Σεφέρης, Ν. Βρετάκος, Γ. Βιζυηνός-, βρίσκουμε στιχάκια στα «Ρω του Έρωτα» του Ελύτη, σε κάποια του Ρίτσου, στα δημοτικά τραγούδια, σε μαντινάδες. Τους διαβάζουμε μια φράση και τα καλούμε να μαντέψουν την λέξη που ακολουθεί. Αν και τις περισσότερες φορές μαντεύουν σωστά, ακόμα και αν δεν βρουν τη λέξη, τους έρχονται στο μυαλό πάρα πολλές.

Το γλωσσάριο των άνθεων

Είναι από τα πιο απλά, αλλά με βάθος απέραντο, ποιήματα του Ν. Εγγονόπουλου, (Θα το βρείτε εδώ). Καλούμε τα παιδιά να επιλέξουν μία λέξη από τις δύο. Διαλέγουμε ποιες ερωτήσεις ταιριάζουν στην ηλικία τους, μπορούμε να τις απλοποιήσουμε ή να προσθέσουμε και δικές μας. Μέσα από τις απαντήσεις τους, τα γνωρίζουμε καλύτερα, βλέπουμε τη δική τους εκδοχή και πάντα στην τελευταία απάντηση ακολουθεί εκείνη η βαθιά και τρυφερή σιωπή που λέγαμε πριν.

Θα επανέλθω στα παιχνίδια ποίησης, τη συγκεκριμένη σειρά βιβλίων και στον Ν. Εγγονόπουλο, τον οποίο θεωρώ έναν από τους πρωτοπόρους και γνήσιους ποιητές μας. Πριν διαβάσουμε στα μικρά μας το παραμύθι, ας ανατρέξουμε στο τέλος του βιβλίου, όπου ο Κυριτσόπουλος παραθέτει τα ποιήματα του Ν. Εγγονόπουλου που τον ενέπνευσαν -να τα θυμηθούμε ή να τα γνωρίσουμε. Και όπως τα διαβάζουμε να αντικαταστήσουμε το τι «θέλει να πει ο ποιητής» με το «τι είπε σε μένα ο ποιητής».

Εκδόσεις Ίκαρος και Μουσείο Μπενάκη, 2012

Ηλικία 3+